Bullinq nədir?
Bullinq nədir?
Bullinq (ing. “bullying”) – bir və ya bir qrup uşağın başqa bir uşağa qarşı bilərəkdən dəfələrlə nümayiş etdirdiyi qərəzli və aqressiz davranış formasıdır.(Mənbə: https://www.unicef.org/azerbaijan/)
Bullinq də zorakılığın bir növü olub, daha çox həmyaşıd uşaqlar arasında baş verir. Hər uşaq gec-tez bullinqlə rastlaşır: ya qurban, ya incidilən , ya da şahid kimi.
Bullinqin növləri
Bullinqin əsas 5 növü vardır:
Fiziki, şifahi, sosial, psixoloji və kiber.
Fiziki zorakılıq (Physical bullying) — Vurmaq, təpikləmək,itələmək, və digər yollarla fiziki zərər vuran davranışlar fiziki zorakılığa daxildir. Zorakılıq edənin məqsədi qorxutmaq, cəzalandırmaq , öz gücünü göstərmək və istədiyini diqtə etdirmək olur.
Şifahi zorakılıq (Verbal bullying) – bu növə lağ etmə, ləqəb qoyma, istehza, təhqir və şayiələr edilən davranış nümunələri aiddir. Burda məqsəd qarşı tərəfi alçaltmaq, gülünc duruma düşürməkdir.
Sosial zorakılıq (Social bullying) — Ayrı-seçicilik etmə, uzaqlaşdırma, hansısa qrupdan kənarlaşdırmaq, iqrçilik etmək və s. bu kimi davranışlar sosial zorakılığın nümunələridir.
Kiber zorakılıq (Cyberbullying) — SMS, E-poçt, söhbət qrupları və ya sosial media hesabları vasitəsilə zərərli məzmunların göndərilməsi ilə baş verir. Bura sosisal media hesablarının qırılması, bank hesablarına müdaxilə, şantaj və s. aid ola bilər. Son illər ən böyük artış göstərən zorakılıq növlərindən biridir.
Psixoloji zorakılıq (Physical bullying)— Təqib etmək, qərəzli baxışlar və b. psixoloji zorakılıqlar bu növə daxildir.
Bullinqə məruz qaldıqda nə etməli?
1) Böyüklərə bildirin – Bəzən zorakılıq halı yanlış anlaşılma ucbatından da ola bilir.
Ancaq bu hal qəsdən və təkrar olduqda müəllim və ya valideynlərə bunu bildirməkdə fayda var. Eyni zamanda yaxındakı polis bölməsinə də müraciət edə bilərsiniz.
2) Qaynar Xəttə zəng edin – “Azərbaycan Uşaq Qaynar Xətt”i zorakılıqla bağlı müraciətlərin edildiyi qaynar xətt xidmətidir. Qaynar xəttə müraciət edən uşaqların anonimliyi qorunur (Gizli saxlanılır).
Nömrələr:
Bakı – (012) 480 22 80; (051) 880 11 80 , (050) 680 22 80; və (088) 480 22 80
Gəncə – (022) 256 20 40; (051) 880 22 80; (051) 580 22 80 və (088) 256 20 40
3)Yaxşılıq edin – Əgər bütün xəbərdarlıq və cəzalar qarşı tərəfə təsir etmirsə onda sadəcə bir yol qalır – Yaxşılıq. Bullinq edən tərəfə yaxşılıq etmək, onun peşman olmasına və öz yanlış əməlindən əl çəkməsinə səbəb olacaqdır.
Bəzi şagirdlər dəfələrlə zorakılıqla üzləşsə belə, bunu bildirməkdən çəkinir və hər kəsdən gizləyir. Şüphəli bir hal olduqda uşağı dilə gətirməyə çalışın və məktəbdəki həmyaşıdları ilə münasibətlərini öyrənin.
Dəfələrlə bullinqin qurbanı olmuş şagirdlərin sonrakı həyatlarında xəstəlik və psixoloji problemlərlə üzləşmə ehtimalı daha yüksəkdir. Zorakıllıq uşaqlarda bəzi tramvalara, uzunmüddətli depressiyaya və hətta intihara belə səbəb ola bilər. Nəzərə alaq ki, bullinqin səbəb olduğu inthihar halları heç də az deyil.(Amerika və Avropada aparılan araşdırmalar bunu sübut edir. )
Kimlər daha çox bullinq(zorakılıq) edir?
- Özü kimi olmayanı sevə bilməyən
- Təhsil və tərbiyədən yoxsul qalan
- Kin, nifrət və paxıllığa meyilli uşaqlar
- Gücə və ehtirasa düşkün
Bullinqə qarşı uşaqları necə tərbiyə etməli?
- özündən zəifi incitməyin güc olmadığını, əksinə bunun bir zəiflik nümunəsi olduğunu bildirməli
- özü kimi olmayanları da sevməyi və hörmət etməyi öyrətməli
- uşağın dalaşqanlığı ilə fəxr etməməli, aqessiv davranışlarını dəstəkləməkdən əl çəkməli
- başqalarını güldürmək üçün kimisə alçaltmağın yolverilməz olduğunu aşılamalı
Bullinqə qarşı nələr edilməlidir?
- Uşaqları zorakılığı təbliğ edən film, musiqi və oyunlardan uzaq tutmalı
- Təhsil qurumlarında bullinq ilə bağlı maarifləndirici tədbir və layihələr təşkil edilməli
- Məktəblərdə psixoloji bölmə yaradılmalı və burada peşəkar psixoloqlar çalışmalıdır. (Təəssüf ki, bizdə bir çox məktəblərdə çox önəmli olan bu detala laqeyd yanaşılır.)
